„Był wrześniowy poranek 2014 roku, kiedy rozpoczynaliśmy przygodę edukacyjną – międzywojewódzki projekt „Żelazny Most”. Dziesięciolecie, to dobry czas na krótkie podsumowanie naszych działań. Projekt #ŻelaznyMost łączy współpracę dwóch szkół ponadpodstawowych: Liceum Ogólnokształcące w Staszowie (województwo świętokrzyskie) oraz Podkowiańskie Liceum Ogólnokształcące nr 60 w Podkowie Leśnej (województwo mazowieckie).
🔴Zajęcia w ramach projektu prowadzone są w sposób holistyczny – mają znamiona naukowego eksperymentu- od spotkań z naukowcami i pracownikami Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie, na których młodzież zdobywa wiedzę teoretyczną i praktyczną w temacie funkcjonowania społeczności kultury przeworskiej na ziemiach polskich , po uczestnictwo w kluczowych wydarzeniach naukowych i kulturowych takich jak : wykopaliska archeologiczne w Jaktorowie, Artefakty czy Noc Muzeów w Pruszkowie, oraz ogólnopolskich festiwalach naukowych Żelazne Korzenie/ Iron Roots Iron Cradle/ Żelazna Kolebka/ Cunabula Ferraria w Starachowicach czy jednego z największych- Festiwalu Kultury Prehistorycznej i Antycznej w Krzemionki Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
🔴Opiekę merytoryczną nad naszymi działaniami od samego początku sprawuje Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie oraz Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego Dymarki Świętokrzyskie, patronat honorowy objęły władze samorządowe: Burmistrz Podkowy Leśnej Magdalena Eckhoff, oraz Starosta powiatu grodziskiego, medialny – Radio Bogoria.
🔴Zajęcia i formuła projektu to innowacja edukacyjna nie mająca analogii w kraju. To autorski pomysł nieżyjącego już historyka Pana Tomasza Bieleckiego (Staszów) oraz Pana Pawła Włoczewskiego (nauczyciel historyk Podkowa Leśna). Działania podejmowane na zajęciach – szycie strojów rekonstrukcyjnych z epoki, zajęcia z garncarstwa, kuchni starożytnej czy próba odtworzenia procesu wytopu żelaza (archeometalurgia) mają ukazać multidyscyplinarny wymiar nauk humanistycznych.
🔴Projekt, na przestrzeni lat ewoluował (co jest naturalne), lecz główny zamysł -popularyzacji historii poprzez jej doświadczanie nie uległ zmianie. Zainteresowanie młodzieży udziałem w spotkaniach z naukowcami oraz wyjazdami w ramach projektu, utwierdza nas, że podjęliśmy dobry kierunek. Tu chcielibyśmy podziękować wszystkim którzy dopingują nas w działaniach w szczególności Dyrekcji i pracownikom Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie, archeometalurgom ze Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego, Dyrekcji i pracownikom rezerwatu archeologicznego Krzemionki , Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach oraz Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim . Osobno dziękujemy grupom rekonstrukcyjnym w szczególności Manufaktura Zielonych, to oni od samego początku naszych wyjazdów dbają o nas na polu rekonstrukcyjnym. Wparcie i Wasza pomoc dodaje skrzydeł. Legio XIIII GMV Pro Antica Terra Ferrata Fundacja „Terra Operta” Rekografia Anna Maria Bielecka – Foto Elve Dziękujemy 🥰
🔴Aby zrozumieć założenia naszych zajęć należy przybliżyć sam proces (celowo używamy tego zwrotu, żeby podkreślić jego złożoność) wytopu żelaza w sposób najbardziej zbliżony do założeń naukowców. Podstawowym surowcem do produkcji dymarskiej jest ruda żelaza i węgiel drzewny. Przed wytopem rudę poddawano różnym zabiegom mającym na celu wyeliminowanie z niej szkodliwych domieszek i wstępne przygotowanie do redukcji. Podstawowym paliwem w procesie dymarskim był węgiel drzewny. Otrzymywano go poprzez powolne zwęglanie drewna przy ograniczonym dostępie powietrza, w obiektach zwanych mielerzami.
Wytop żelaza prowadzony był w obiektach określanych w literaturze archeologicznej jako piece dymarskie. Piec składał się z dwóch zasadniczych części, dolnej zwanej kotlinką i górnej nazywanej szybem. Kotlinka była jamą wykopaną w ziemi, a jej głównym zadaniem było magazynowanie żużla spływającego ze strefy redukcji. Bezpośrednio nad kotlinką budowano szyb, czyli naziemną część pieca. Szyb służył przede wszystkim do ładowania wsadu tj. rudy i węgla drzewnego, ułatwiając jego stopniowe przemieszczanie się do strefy redukcji. Tuż nad ziemią, w dolnej części szybu, znajdowały się otwory dmuchowe, które dostarczały powietrza. Redukcja żelaza z rudy jest złożonym procesem fizykochemicznym, w którym oprócz żelaza powstaje również materiał odpadowy w postaci żużla. W odróżnieniu od współczesnej szlaki wielkopiecowej, żużle pradziejowe charakteryzują się wysoką zawartością tlenków żelaza, w granicach 20-45%.
🔴W trakcie trwania projektu i na wyjazdach naukowych, uczniowie kilkakrotnie mają okazję zobaczyć proces, uczestniczą w rekonstrukcji pieca oraz w samym eksperymencie wykorzystując wiedzę i umiejętności zdobyte podczas spotkań.
Przy pisaniu artykułu użyto materiałów naukowych pochodzących z oficjalnej strony internetowej Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego w Kielcach http://dymarki.com/ Żelazne Korzenie – ŻELAZNE KORZENIE (gimnazjum.com.pl)
Paweł Włoczewski nauczyciel historii wicedyrektor Podkowiańskie Liceum nr 60