6 października 2018
Podczas uroczystości Jubileuszu 100-lecia Liceum Ogólnokształcącym im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego w Staszowie zostało zawarte porozumienie o współpracy partnerskiej między Liceum Ogólnokształcącym im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego w Staszowie a Podkowiańskim Liceum Ogólnokształcącym nr 60.
Stosowny dokument w obecności uczniów i nauczycielki historii Pani Pauliny Mielnik, parafowali dyrektorzy obu placówek: Anna Karasińska, a w imieniu Izabelli Olędzkiej -Kaźmierczyk wicedyrektor Paweł Włoczewski. Umowa partnerska opiera się na chęci Szkół do pogłębiania wzajemnych przyjaznych relacji oraz stałego rozbudowania zakresu współpracy, na bazie realizacji Projektu Edukacyjnego „Żelazny most”. Projekt (międzywojewódzka innowacja edukacyjna) powstał z myślą o uczniach objętych nauczaniem historii na różnych poziomach. Opiekę merytoryczną (patronat) w województwie mazowieckim obejmie Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. Stefana Woydy w Pruszkowie, a patronat honorowy władze samorządowe m.in Burmistrz Miasta-Ogrodu Podkowy Leśnej. Fotorelacja.
Listopad 2018
projekt został zgłoszony do X edycji Konkursu „Projekt z klasą” wydawnictwa „Nowa Era” – Projekt nr 1030 – „Żelazny most” Codziennie można było oddać jeden głos na projekt. Głosowanie odbywa się on-line i trwa od 3 do 13 grudnia 2018 r. Serdecznie dziękujemy za oddane głosy.
21 listopada 2018
odbyły się pierwsze zajęcia projektu” Żelazny Most” drugiej edycji. Pod opieką pani Krystyny pracownika Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie poznawaliśmy historię kultury przeworskiej, elementy życia codziennego ludów starożytnych. Kolejne spotkanie w grudniu również w Muzeum
12 grudnia 2018
Kolejne zajęcia, a na nich… Chemia na historii /Żelazny Most/oczywiście. Drugie spotkanie pod opieką pani Krystyny pracownika Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie. Przy okazji serdecznie dziękujemy za głosy oddane na projekt w konkursie wydawnictwa Nowa Era.
20 grudnia 2018
Zapis rozmowy w Radio Bogoria o projekcje Żelazny Most w audycji Poranny Gość
9 styczeń 2019
Działo się podczas zajęć i i było gorąco, naprawdę gorąco. W Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Pruszkowie grupa projektowa, odbyła dziś warsztaty z kowalem. Praktycznie udało nam się przetworzyć wytopione w piecu żelazo i stworzyliśmy…PODKOWĘ.
13 luty 2019
Dziś w ramach projektu w Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Pruszkowie, obejrzeliśmy wystawę „Przedświt”, a w piątek uczestniczyliśmy w cyklu warsztatów o „Starożytnych gospodarzach naszych ziem”. Prelegentem jest Pan Andrzej Przychodni – archeolog, prezes Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego współorganizator Dymarek Świętokrzyskich, oraz Żelaznych Korzeni na których będziemy obecni w maju.
14 marzec 2019
Kolejne spotkanie w ramach projektu tym razem… gotujemy, potrawy według receptur starożytnych ojców i słuchamy o potrawach z tej epoki. Ogromnie cieszymy się z faktu objęcia patronatem honorowym projektu przez Starostę Powiatu Grodziskiego
10 kwiecień 2019
Dziś poznaliśmy tajniki starożytnego tkania…tworzyliśmy krajki :). Wiedza zdobyta na warsztatach przyda się podczas wyjazdu naukowego do Starachowic na Żelazne Korzenie/ Iron Roots w maju, w ramach projektu Żelazny Most. Serdecznie dziękujemy Pani Iwonie i Krystynie za cenne wskazówk
16-17 maj 2019
Nocny pokaz ogniowy, wytop żelaza, budowa pieca, to wszystko mogliśmy nie tylko zobaczyć, ale i doświadczyć podczas Festiwalu naukowego Żelazne Korzenie w Starachowicach, w którym braliśmy udział w ramach projektu Żelazny Most. Najważniejsze jest jednak to, że mogliśmy poczuć panującą na festiwalu fantastyczną atmosferę życia obozowego pracując i nocując na piecowisku, wraz z grupami rekonstrukcyjnymi. Serdecznie dziękujemy grupom „reko” za cudowne przyjęcie na piecowisku; Marioli, Markowi, Agnieszce, Monice i wogóle wszystkim wspaniałym rekonstruktorom, w szczególności organizatorom dr Andrzejowi Przychodniemu oraz prof Szymonowi Orzechowskiemu. Pierwszy z rozbicia pieca dymarskiego, drugi to pokaz ogniowy Eryka (materiał palny to „pył bursztynowy” 🙂 )
I jeszcze kilka wspomnień z Żelaznych Korzeni. Dzięki uprzejmości Pani Anny Marii Bieleckiej udostępniamy wspaniałe zdjęcia z festiwalu naukowego. Zapomnieliśmy jeszcze podziękować naszym wspaniałym opiekunom z Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego 🙂
Prośba o wsparcie: Nasi przyjaciele ze Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego, u których byliśmy gośćmi podczas Festiwalu naukowego Żelazne Korzenie/ Iron Roots potrzebują wsparcia finansowego dla kolejnej wspaniałej inicjatywy / projektu Iron Cradle/ Żelazna Kolebka/ Cunabula Ferraria. W miejscowości Nietulisko według założenia ma powstać rekonstrukcja osady z czasów rzymskich, nawiązującej do działalności starożytnych hutników, którzy 2000 temu wytwarzali żelazo w dolinie rzeki Kamiennej, także w rejonie Kunowa i Nietuliska. Cały opis projektu wraz z informacją jak można pomóc finansowo znajduje się na stronie (tutaj link) Zachęcamy do wsparcia, a tutaj dołączamy film.
Projekt Żelazny Most, realizowany w Podkowiańskie Liceum Ogólnokształcące nr 60 oraz Liceum Ogólnokształcące w Staszowie (obecnie druga edycja) doczekał się artykułu w prasie. Polecamy lekturę. LINK
24 październik i 14 listopad 2019
Pierwsze zajęcia projektu Żelazny Most za nami. Ten rok będzie dla nas wyjątkowy. Na wiosnę czeka nas udział w festiwalu naukowym Żelazne Korzenie, gdzie zaprezentujemy efekty rocznej pracy oraz weźmiemy udział w eksperymencie budowy pieca dymarskiego i wytopu żelaza. To również czas, kiedy planujemy spotkanie z naszym partnerem w województwie świętokrzyskim w Staszowie oraz przyjęcie delegacji partnerów u nas w Liceum. Ogromnie cieszymy się z powiększenia grupy projektowej(zwiedzanie wystawy) o uczniów z klas pierwszych Jeszcze bardziej ucieszyła nas wiadomość, że projekt Żelazny Most został wsparty przez kolejną instytucje. Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego zostało drugim partnerem merytorycznym projektu. Fotorelacja w warsztatów (Dzień1) oraz (Dzień2)
Nasz szkolny Żelazny Most, został zgłoszony do Konkursu „Projektanci w edukacji od pomysłu do projektu” wydawnictwa „Nowa Era”. Jak można nas wesprzeć? Codziennie od 2 do 13 grudnia 2019 r można oddać jeden głos na projekt. Wystarczy wejść na stronę (link) i oddać głos na projekt nr 54. Głosowanie odbywa się on-line. Tymczasem dodajemy zdjęcia z czwartkowych warsztatów w Muzeum Starożytnego Hutnictwa. Dziękujemy za oddane głosy
28 listopad 2019 i 12 grudzień 2019
Kolejne zajęcia odbywają się w tematyce praktycznych warsztatów szycia starożytnego ubioru, który zaprezentujemy w maju podczas festiwalu naukowego w Starachowicach. Serdecznie dziękujemy, wszystkim którzy oddali głos na nasz projekt „Żelazny Most” . zgłoszony do konkursu projektanci edukacji. Wyniki zostaną podane po nowym roku. Dziękujemy
16 styczeń 2020
Ostatnio dużo mówi się o wprowadzeniu do szkolnej rzeczywistości praktycznych zastosowań i powiązań teorii z praktyką my to już robimy od dawna, realizując warsztaty w ramach projektu Żelazny Most. Nasi uczniowie m.in szyją stroje ręcznie tak jak w starożytności, a jest to jedno z wielu działań praktycznych (przed nami kuchnia starożytna, budowa pieca czy kucie żelaza) Dziękujemy Pani Iwonie i Pani Krysi z Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie, za nieocenione wskazówki. Uszyte stroje zamierzamy zaprezentować podczas festiwalu Żelazne Korzenie w maju.
9 marzec 2020
DOBRZE ZAPROJEKTOWANA SZKOŁA Już po raz trzeci otrzymaliśmy wyróżnienie Dobrze Zaprojektowanej Szkoły od wydawnictwa Nowa Era w związku z udziałem naszego projektu ” Żelazny Most ” w kolejnej edycji Projektanci edukacji. Warto przypomnieć, że projekt jest innowacją edukacyjną, obejmująca współpracę dwóch szkół Liceum Ogólnokształcącego im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego w Staszowie oraz Liceum w Podkowie Leśnej i został objęty patronatem Burmistrza Miasta Ogrodu Podkowa Leśna oraz Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego i Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego.
Certyfikat zalicza Podkowiańskie Liceum Ogólnokształcące nr 60 do grona placówek, które w szczególny sposób dbają o rozwijanie umiejętności kluczowych u uczniów i jest potwierdzeniem, że nasza szkoła: podchodzi do edukacji w sposób nowoczesny i wspiera młodzież w podejmowaniu ambitnych wyzwań edukacyjnych. Jednocześnie cieszymy się, że możemy dołożyć drobną cegiełkę dla Miejsca Sprzyjającego Edukacji, czyli wyróżnienia, które niedawno otrzymała gmina Podkowa Leśna .
Jak poinformował organizator Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego :” Z powodów wiadomych, a przede wszystkim ze względu na niemożność udziału w planowanym wydarzeniu jego odbiorców, tegoroczne Żelazne Korzenie/ Iron Roots nie odbędą się” Informację przyjęliśmy ze smutkiem, ale i ze zrozumieniem. Piknik naukowy, miał być dla nas ukoronowaniem trwającego dwa lata międzywojewódzkiego projektu edukacyjnego ŻELAZNY MOST Oprócz spotkania z fantastycznymi rekonstruktorami, chcieliśmy zaprezentować naszą pracę, nad którą od 6 lat czuwa Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego Wspólnie z naszymi partnerami z Liceum Ogólnokształcące w Staszowie podjęliśmy decyzję o wydłużeniu projektu o rok, mając nadzieję, że uda się w maju przyszłego roku spotkać i dokończyć zaplanowane działania. Technologia i tym razem daje nam nową możliwość.
W kontekście kształcenia kompetencji XXI wieku i wyposażania młodzieży w wiedzę praktyczną, rozmawialiśmy właśnie dziś o projekcje Żelazny Most. Projekt realizowany od sześciu lat, w dwóch województwach, jest innowacją edukacyjną, a partnerami zostało wiele instytucji i ośrodków naukowych w Polsce. Webinar podzielony jest na część, w której przedstawiamy założenia i cele oraz pokazujemy konkretne działania. Zapraszamy
25 maja 2020
Zapraszamy na program edukacyjny przygotowany staraniem Powiatu Ostrowieckiego i Powiatu Starachowickiego przez Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego oraz Muzeum Historyczno-Archeologiczne Nasi uczniowie w ramach partnerskiego projektu Żelazny Most, biorą właśnie udział w eksperymencie naukowym w ramach Żelazne Korzenie
22 wrzesień 2020
Tkactwo i tkanina były tematem przewodnim Pruszkowskiego Festiwalu Archeologicznego ARTEfakty, które organizowało Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w wakacje. Dziś w Liceum gościliśmy Panią Małgorzatę Krasny-Korycińską, która podczas autorskiego warsztatu dla klasy pierwszej „Na jedwabnym szlaku” przybliżyła nam historię jedwabiu – od starożytności po współczesność -azjatyckiego, jak i lokalnego.
25 wrzesień 2020
A tak pracuje grupa z projektu Żelazny Most podczas Festiwalu Nauki w Pruszkowie. Co robimy? Eksperymentalny wytop brązu we wcześniej (początek września) przygotowanych glinianych formach. To wszystko na polu eksperymentalnym przed Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie. Tak uczymy się historii- w praktyce 🙂
22 kwietnia 2021
Zajęcia z projektu Żelazny Most online w formie konsultacji. Udało się. Dziś nasza grupa spotkała się (online) z Panią Iwoną z Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego, które jest patronem merytorycznym projektu. Choć niektórych inicjatyw nie da się przenieść do „sieci” udało się udzielić cennych informacji na temat starożytnego szycia i wyznaczyć kolejne działania w ramach warsztatów. My cały czas żywimy nadzieję, że uda się spotkać na przełomie maja i czerwca, żeby dokończyć stroje, których wykonanie jest elementem pracy w ramach warsztatów praktycznych. Stroje chcemy zaprezentować podczas pokazów naszej grupy w Pruszkowie oraz na Festiwalu naukowym Żelazne Korzenie w Starachowicach w przyszłym roku. Zapał jest, jak będzie zobaczymy. Od czasów rewolucji przemysłowej, za sprawą mechanizacji zmieniła się metoda, sama technika pozostaje taka sama Zapomnieliśmy dodać informację z zajęć w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie w ramach projektu Żelazny Most, na którym uczymy się tkać na bardkach- krajki
2022
20 maj 2022
2023
XVII edycja warsztatów archeologicznych
„Żelazne korzenie” projekt Żelazny Most
Starachowice 6-7.06.2023
Za nami XVII edycja warsztatów archeologicznych „Żelazne korzenie”, organizowanych przez Powiat Starachowicki we współpracy ze Świętokrzyskim Stowarzyszeniem Dziedzictwa Przemysłowego i Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, w którym braliśmy udział w ramach międzywojewódzkiego partnerskiego projektu Żelazny Most. Przedsięwzięcie Żelazny Most, jest innowacją edukacyjną realizowaną wraz z Liceum Ogólnokształcym w Staszowie. Ma znamiona eksperymentu ukazuje inny wymiar nauk historycznych np. archeologii oraz w sposób przystępny uzmysławia, jak żyli ludzie w starożytności.Opiekę merytoryczną nad naszymi działaniami objęło Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego , a patronat honorowy władze samorządowe: Burmistrz Miasta Ogrodu Podkowa Leśna oraz Starosta powiatu grodziskiego, medialny – Radio Bogoria. Zobaczcie co działo się przez te dwa dni. Była budowa pieca, wytop żelaza, pokaz ogniowy oraz ogromna ilość wiedzy praktycznej z historii, archeologii, chemii czy kowalstwa. Jednak najważniejsze jest jednak to, że mogliśmy poczuć panującą na festiwalu fantastyczna atmosferę życia obozowego, pracując i nocując na piecowisku wraz z grupami rekonstrukcyjnymi, za co chcemy podziękować. Przyjęliście nas bardzo serdecznie na piecowisku, za co DZIĘKUJEMY. Przy okazji chcemy raz jeszcze wyrazić wdzięczność pracownikom Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego, dr Andrzejowi Przychodniemu, oraz wszystkim organizacją które wspierają nasze przedsięwzięcie. Polecamy obejrzeć film z rozbicia pieca oraz zdjęcia.
Nasz projekt:
–Uczy praktycznych czynności zapomnianych w dzisiejszych czasach.
–Ma znamiona eksperymentu i innowacji edukacyjnej. Pokazuje inny wymiar nauk historycznych np. archeologii oraz w sposób przystępny uzmysławia, jak żyli ludzie w starożytności.
–Łączy współpracę dwóch szkół Liceum Ogólnokształcące w Staszowie oraz Podkowiańskie Liceum Ogólnokształcące nr 60 oraz placówek partnerskich, jest jednocześnie multidisciplinary (chemia, historia, geografia)
–Opiekę merytoryczną objęło Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego, a patronat honorowy władze samorządowe: Burmistrz Miasta Ogrodu Podkowa Leśna oraz Starosta powiatu grodziskiego, medialny – Radio Bogoria.
Jakie działania podejmujemy w ramach projektu?
Spotkana naukowe uczniów z pracownikami muzeum, rekonstruktorami oparte na formule zajęć teoretyczno-praktycznych, które mają na celu zapoznanie ze specyfiką warsztatu pracy archeologa, w połączeniu z poznawaniem dziejów tzw. żywej historii dwóch największych w starożytności, ośrodków hutnictwa żelaza, działających poza granicami Imperium Rzymskiego, położonych w rejonie dzisiejszej Nowej Słupi i Pruszkowa.
Co wyjątkowego jest w tych miejscach? Przyjmuje się, że w pierwszych wiekach naszej ery w samym rejonie Gór Świętokrzyskich wyprodukowano ponad 8000 ton żelaza. Odegrało ono bez wątpienia bardzo istotną rolę w rozwoju gospodarczym ludów zamieszkujących tereny na północ od Karpat, choć nie ma źródeł pisanych które mogły by przybliżyć nam więcej szczegółów. Pozostały natomiast ogromne ilości osad archeologicznych, które wskazują na wybitną wiedzę ówczesnych ludów w temacie hutnictwa.
Dziesięciolecie projektu
Motto projektu: Mente et maleo
Był wrześniowy poranek 2014 roku kiedy rozpoczynaliśmy przygodę edukacyjną – międzywojewódzki projekt „Żelazny Most”. Dziesięciolecie, to dobry czas na krótkie podsumowanie naszych działań.
Projekt „Żelazny Most” łączy współpracę dwóch szkół ponadpodstawowych: Liceum Ogólnokształcącego w Staszowie ( województwo świętokrzyskie) oraz Podkowiańskiego Liceum Ogólnokształcącego nr 60 w Podkowie Leśnej (województwo mazowieckie).
Zajęcia w ramach projektu prowadzone są w sposób holistyczny – mają znamiona naukowego eksperymentu- od spotkań z naukowcami i pracownikami Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Pruszkowie, na których młodzież zdobywa wiedzę teoretyczną i praktyczną w temacie funkcjonowania społeczności kultury przeworskiej na ziemiach polskich[1], po uczestnictwo w kluczowych wydarzeniach naukowych i kulturowych takich jak : wykopaliska archeologiczne w Jaktorowie, Artefakty czy Noc Muzeów w Pruszkowie, oraz ogólnopolskich festiwalach naukowych „Żelazne Korzenie” w Starachowicach czy jednego z największych- Festiwalu Kultury Prehistorycznej i Antycznej w Krzemionkach Opatowskich.
Opiekę merytoryczną nad naszymi działaniami od samego początku sprawuje Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie oraz Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego, patronat honorowy objęły władze samorządowe: Burmistrz Podkowy Leśnej oraz Starosta powiatu grodziskiego, medialny – Radio Bogoria.
Zajęcia i formuła projektu to innowacja edukacyjna nie mająca analogii w kraju. To autorski pomysł nieżyjącego już historyka Pana Tomasza Bieleckiego (Staszów) oraz Pana Pawła Włoczewskiego ( nauczyciel historyk Podkowa Leśna). Działania podejmowane na zajęciach – szycie strojów rekonstrukcyjnych z epoki, zajęcia z garncarstwa, kuchni starożytnej czy próba odtworzenia procesu wytopu żelaza (archeometalurgia) mają ukazać multidyscyplinarny wymiar nauk humanistycznych.
Projekt, na przestrzeni lat ewoluował ( co jest naturalne), lecz główny zamysł -popularyzacji historii poprzez jej doświadczanie nie uległ zmianie. Zainteresowanie młodzieży udziałem w spotkaniach z naukowcami oraz wyjazdami w ramach projektu, utwierdza nas, że podjęliśmy dobry kierunek. Tu chcielibyśmy podziękować wszystkim którzy dopingują nas w działaniach w szczególności Dyrekcji i pracownikom Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. Stefana Woydy w Pruszkowie, archeometalurgom ze Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego, Dyrekcji i pracownikom rezerwatu archeologicznego Krzemionki, Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach oraz Muzeum Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim. Osobno dziękujemy grupom rekonstrukcyjnym w szczególności Manufakturze Zielonych, to oni od samego początku naszych wyjazdów dbają o nas na polu rekonstrukcyjnym. Wparcie i Wasza pomoc dodaje skrzydeł.
Aby zrozumieć założenia naszych zajęć należy przybliżyć sam proces (celowo używamy tego zwrotu, żeby podkreślić jego złożoność ) wytopu żelaza w sposób najbardziej zbliżony do założeń naukowców.
Podstawowym surowcem do produkcji dymarskiej jest ruda żelaza i węgiel drzewny. Przed wytopem rudę poddawano różnym zabiegom mającym na celu wyeliminowanie z niej szkodliwych domieszek i wstępne przygotowanie do redukcji. Podstawowym paliwem w procesie dymarskim był węgiel drzewny. Otrzymywano go poprzez powolne zwęglanie drewna przy ograniczonym dostępie powietrza, w obiektach zwanych mielerzami.
Wytop żelaza prowadzony był w obiektach określanych w literaturze archeologicznej jako piece dymarskie. Piec składał się z dwóch zasadniczych części, dolnej zwanej kotlinką i górnej nazywanej szybem. Kotlinka była jamą wykopaną w ziemi, a jej głównym zadaniem było magazynowanie żużla spływającego ze strefy redukcji. Bezpośrednio nad kotlinką budowano szyb, czyli naziemną część pieca. Szyb służył przede wszystkim do ładowania wsadu tj. rudy i węgla drzewnego, ułatwiając jego stopniowe przemieszczanie się do strefy redukcji. Tuż nad ziemią, w dolnej części szybu, znajdowały się otwory dmuchowe, które dostarczały powietrza. Redukcja żelaza z rudy jest złożonym procesem fizykochemicznym, w którym oprócz żelaza powstaje również materiał odpadowy w postaci żużla. W odróżnieniu od współczesnej szlaki wielkopiecowej, żużle pradziejowe charakteryzują się wysoką zawartością tlenków żelaza, w granicach 20-45%.
W trakcie trwania projektu i na wyjazdach naukowych, uczniowie kilkakrotnie mają okazję zobaczyć proces, uczestniczą w rekonstrukcji pieca oraz w samym eksperymencie wykorzystując wiedzę i umiejętności zdobyte podczas spotkań.
Przy pisaniu artykułu użyto materiałów naukowych pochodzących z oficjalnej strony internetowej Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego w Kielcach http://dymarki.com/
Tekst 01.09.2024 Paweł Włoczewski
[1] Kultura przeworska to kultura archeologicznej epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia.